Trong khuôn khổ chương trình hợp tác điều tra đa dạng hệ thực vật giữa Vườn Quốc gia Vũ Quang và Trung tâm Bảo tồn sinh thái châu Á thuộc Đại học Kyushu, Nhật Bản về nghiên cứu đa dạng thực vật ở Việt Nam. Các nhà thực vật đã phát hiện một loài chưa từng được mô tả từ trước đó, loài thực vật mới thuộc họ Mùng quân (Flacourtiaceae) tại Vườn Quốc gia Vũ Quang, tỉnh Hà Tĩnh và được đặt tên là Homalium glandulosum Tagane & V. H. Nguyen (Chà ran tuyến).

          Loài Chà ran tuyến Homalium glandulosum Tagane & V. H. Nguyen có đặc điểm là cây gỗ cao đến 9 m, vỏ màu nâu xám, cành non có lông nhưng sớm rụng, có rất nhiều bì khổng, các bì khổng có kích thước nhỏ, cỡ 0,3–0,9 × 0,1–0,25 mm, màu trắng. Cành non khi khô màu đen, khi già màu nâu xám. Lá đơn mọc cách; cuống lá dài 2,5–5 mm; lá khi non có lông, khi khô màu đen; phiến lá hình trứng hay hình thuôn dài, kích thước (2,4–)3,5–9,8 × (1,0–)1,2–3,1 cm, cả 2 mặt có lông, mũi nhọn, gốc cuống lá dạng nêm, có 2-5 cặp tuyến ở cuống lá, mép phiến lá có răng cưa, gân chỉnh nổi  rõ ở cả hai mặt phiến lá, có 6-7 cặp gân. Lá kèm hình tam giác hep, cỡ 5 x 1 mm, mỏng như giấy, có 4-6 tuyến mỗi mép, phía trên tuyến thường nhọn, có một tuyến phía trên, màu đen khi khô, có nhiều lông, nhưng sớm bị rụng đi.

          Cụm hoa mọc ở nách lá, phân nhánh, mỗi nhánh mang 7-20 hoa, dài 4-9 cm, lá bắc tiêu biến. Cuống hoa dài 2,5-3,5 cm, nhiều lông. Lá bắc con hình trứng hẹp, cỡ  2,5–3 mm, mép có 3–5 cặp tuyến mỗi bên, nhẵn trừ phần gần gốc, sớm rụng. Hoa thơm, cỡ 6–8 x 2,5 mm,  Ống đài cỡ 2,5 mm, nhiều lông; thùy đài 8, cỡ 3 x 0,5 mm; dạng mác hẹp. Thùy tràng 8, dạng mác ngược, cỡ 3,5 × 1,1 mm, mỏng, viền có lông mi; có 8 tuyến đĩa, cỡ 0,3 mm, cuống tuyến dài 0,15 mm. Nhị 8; chỉ nhị dài 5,5 mm; bao phấn dài 0,4 mm. Bầu giữa, nhụy 3 hoặc 4, vòi nhụy dạng chỉ, dài 5 mm, dính với nhau ở 1/3 của vòi nhụy, có lông ở phía dưới ½ vòi nhụy. 3 hoặc 4 giá noãn, mỗi giá noãn mang 3-4 noãn. Quả chưa thấy

          Tại Vườn Quốc gia Vũ Quang loài Chà ran tuyến được phát hiện tại tiểu khu 180B ở độ cao từ 450–650 m, địa hình dốc, kiểu rừng thường xanh trên núi thấp, mọc chung với các loài ưu thế như: Beilschmiedia balansae Lecomte, Pittosporum baileyanum Gowda, Daphniphyllum macropodum Miq, Lithocarpus vinhensis A. Camus, Hopea mollissima C. Y. Wu, Madhuca pasquieri (Dubard) H. J. Lam, Dysoxylum cauliflorum Hiern và Quercus macrocalyx Hickel & A. Camus

          Loài được công bố trên tạp chí khoa học chuyên nghành Phytokey số 58, trang 97-104 ngày 12 tháng 1 năm 2016, Mẫu được lưu giữ tại bảo tàng Vườn Quốc gia Vũ Quang - Hà Tĩnh, số hiệu mẫu V3735.

Biên soạn: ThS. Nguyễn Việt Hùng – Vườn Quốc gia Vũ Quang

                                Hình ảnh: TS.  Shuichiro Tagane