Trong khuôn khổ chuyến hợp tác điều tra đa dạng sinh học giữa Vườn Quốc gia Vũ Quang và Trường Đại học Đà Lạt các nhà nghiên cứu đã liên tiếp phát hiện 2 loài thực vật mới chưa từng được mô tả về hình thái từ trước đó tại khu vực Vườn Quốc gia Vũ Quang, hai loài được tìm thấy thuộc chi Trà mi (Camellia) thuộc thực vật họ Chè (Theaceae), điều đặc biệt là cả 2 loài trà mi được tìm thấy đều là trà mi hoa vàng, loài được các nhà nghiên cứu trên thế giới đặc biệt quan tâm. Hai loài trà mi được đặt tên theo tuần tự phát hiện là “Trà mi Vũ Quang” Camellia vuquangensis Luong, Tran et L. T. Nguyen và “Trà mi Hà Tĩnh” Camellia hatinhensis Luong, Tran et L. T. Nguyen.

            Loài Trà mi Vũ Quang (Camellia vuquangensis) có đặc điểm là cây bụi, cao 3-4 m. Cành non, lá non màu tím nhạt, có lông dày, màu hung, sau không lông      

                         Trà mi vũ quang (Camellia vuquangensis)        Photo by: Việt Hùng

            Lá hình thuôn hẹp, chất da, rộng 4-7 cm, dài 12-23 cm, có lông mặt dưới; gốc lá hình tim, có tai ngắn; đầu lá thuôn nhọn; cuống lá dài 8 – 10 mm, có lông dài; gân chính nổi rõ mặt trên và dưới, gân bên nổi rõ mặt dưới, 17-22 cặp gân bên. Hoa đơn độc đầu cành, đường kính 8-9,5 cm, cao 6 cm; cuống ngắn 0,2 cm, có lông. Lá bắc đài 7, hình gần tròn, rộng 0,4 – 1,6 cm, cao 0,4 – 2,2 cm, hai mặt có lông. Cánh hoa 13 – 14, màu vàng, hình thuôn rộng, hình giáo ngược, hình trứng ngược hẹp, rộng 1,5 – 2,5 cm, cao 2,5 – 6,0 cm, những cánh trong lõm giữa, mặt trong không lông, mặt ngoài có lông thưa ở giữa, gốc cánh hoa dính nhau, chiều cao dính 0,6 – 1,8 cm. Bầu hình trụ, 3 ô, rộng 3 - 4 mm, cao 7-9 mm, có lông dày. Vòi nhụy xẻ 3 đến gốc, dài 1 – 1,3 cm, có lông ở ½. Nhị 294, 6 vòng, chỉ nhị dài 3,5 – 4,5 cm, màu vàng, chỉ nhị có lông ở 1/2 , gốc chỉ nhị dính nhau thành hình cốc, chiều cao dính 2 – 2,4 cm. Quả chưa thấy.

            Tại Vườn Quốc gia Vũ Quang loài trà mi Vũ Quang được phát hiện tại các đai thấp từ 50-100 so với mực nước biển, loài phân bố ở sinh cảnh ven sông suối, số cá thể được tìm thấy là rất ít.

            Loài thứ hai Trà mi Hà Tĩnh (Camellia hatinhensis) có đặc điểm là cây bụi hoặc gỗ nhỏ, cao 4 – 6 m. Cành non có lông sau không lông. Lá hình bầu dục thuôn đến mũi mác thuôn, rộng 3 – 5 cm, dài 11 – 15 cm; đầu lá thành mũi dài, gốc lá tù, mép có răng cưa nhọn; gân chính nổi rõ mặt trên và dưới, gân bên nổi rõ mặt dưới, gân bên 10 – 12 cặp; mặt trên lá nhẵn, mặt dưới lá có lông; cuống lá dài 1 – 1,3 cm, có lông.

            Hoa đơn độc đầu cành, cuống rất ngắn 0,2 - 0,3 cm, đường kính hoa 8 – 9 cm. Lá bắc đài 9-10, hình gần tròn, rộng 0,3 – 2,1 cm, cao 0,4 – 2,2 cm, hai mặt có lông. Cánh hoa 10-11, phía trên màu trắng, gốc màu vàng nhạt;  hình gần tròn đến hính trứng; rộng 2,3 – 4,5 cm, cao 2,7 – 4,8 cm, hai mặt có lông, gốc cánh hoa dính nhau, dính gốc chỉ nhị, chiều cao dính 0,5 – 1,3 cm. Nhị 6-7vòng, hơn 300, chỉ nhị dài 3 – 3,5 cm, có lông, vòng ngoài chỉ nhị dính, chiều cao dính 1,3 – 1,6 cm. Bầu hình gần tròn, 3 ô, mỗi ô 2-3 noãn, cao 0,5 cm, rộng 0,4 cm, có lông. Vòi nhụy xẻ 3 đến gốc, dài 3 – 3,3 cm, có lông. Quả hình cầu rộng 3,5 – 4 cm, có lá bắc tồn tại, có lông, quả mở 3 ô, trụ giữa tiêu giảm, mỗi ô 1-2(3) hạt. Hạt hình nêm, hình bán cầu, cao 1,6-1,9 cm, rộng 1,1 – 1,4 cm, nhẵn.

            Tại Vườn Quốc gia Vũ Quang loài Trà mi Hà Tĩnh phân bố rộng từ đai 100 đến 700m so với mực nước biển, mọc chung với các loài ưu thế như Táu mặt quỷ (Hopia mollissima), Dẻ (Lithocarpus sp), Két Balansea (Beilschmiedia balansae ), Một số loài Trâm (Syzygium sp)…

            Các loài trà mi hoa vàng trên thế giới được xếp vào nhóm những loại thực vật có nhiều giá trị về dược liệu cần được nhân giống và bảo tồn. Có hơn 200 loại Trà mi hoa vàng khác nhau trên thế giới và Việt Nam rất may mắn góp mặt  24 loại Trà hoa vàng (chiếm tỷ lệ 12% tổng số loại Trà vàng trên thế giới) và được xem là nguồn gen tự nhiên vô cùng quý hiếm. Tuy nhiên với tình trạng khai thác không kế hoạch và đe dọa vì mất môi trường sống như hiện nay thì một vài năm tới Trà hoa vàng có thể sẽ mất dần ở Việt Nam.Với phát hiện mới này Vườn Quốc gia Vũ Quang đã bổ sung thêm 02 loài trà mi hoa vàng cho Việt Nam nói riêng và thế giới nói chung.

                                                                                      ThS: Nguyễn Việt Hùng